Kısmi Süreli İş Sözleşmesi İle Çalışanların GSS Primlerinin Hesaplanması ve Ödenmesi

GİRİŞ

Denilebilir ki, sosyal güvenliğin finansmanında “en katı hal” sigortalılar adına tüm primlerinin işverenler tarafından ödenmesi veya finansmanın tamamiyle vergilerle sağlanmasıdır. Sosyal güvenlik primlerinin tamamının sigortalıların kendileri tarafından ödenmesi ise “en esnek hal” olarak değerlendirilebilir.

Dünyada da ülkemizde de bunların arasında bir yerdedir Genel olarak sosyal güvenliğin finansman yapısı, Dünyada da Ülkemizde de bunların arasında bir yerdedir.

Ancak, Ülkemizde son yıllarda yapılan yasal düzenlemelerde, özellikle hizmet sözleşmesi ile çalışan sigortalıların bile sigorta primlerinin bir kısmını ceplerinden ödemelerini bazen teşvik eden bazen de zorunlu kılan uygulamalara tanık olmaktayız.

Bunlardan birisi ve belki de en önemlisi, 4857 sayılı Kanuna göre kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan 4/a kapsamındaki sigortalıların eksik günlerinin genel sağlık sigortası primlerini ceplerinden ödemek zorunda bırakılmalarıdır. Aşağıda bu husus incelenmiştir.

Öte yandan, nasıl sosyal sigortalı olmak zorunlu ise genel sağlık sigortalısı olmak da zorunludur. Birkaç istisnai durum dışında genel sağlık sigortalılığı neredeyse hiç sona ermemektedir.[1]

I –KANUNİ DÜZENLEME

Sözkonusu uygulama, 5510 sayılı Kanunun 88.maddesi dördüncü fıkrasında kanuni dayanağını bulmaktadır.

Sözkonusu fıkra hükmünün birinci cümlesine göre;

“4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı olmakla birlikte, 4857 sayılı Kanunun 13 ve 14 üncü maddelerine göre kısmi süreli veya çağrı üzerine çalışanlar ile bu Kanuna göre ev hizmetlerinde ay içerisinde 30 günden az çalışan sigortalılar için eksik günlerine ait genel sağlık sigortası primlerinin 30 güne tamamlanması zorunludur.”

Kişi birden fazla işyerinde kısmi süreli çalışıyor ve bu çalışmalarından ötürü aylık gün sayısı toplamda 30 günün altında kalmıyor ise, bu durumdaki sigortalıların ayrıca GSS primi ödeme zorunlulukları bulunmamaktadır.

Görüldüğü üzere, sosyal güvenlik sistemimizde belki de ilk defa hizmet sözleşmesi ile çalışanlar sigorta primlerini ceplerinden ödeme yükümlülüğü ile karşı karşıya kalmışlardır!…

II –UYGULAMANIN BAŞLAMA TARİHİ SORUNU ?

Uygulamanın zorunlu olarak 1 Temmuz 2008 tarihi itibariyle başlatılması gerekirken, şu ya da bu nedenle başlatılmamış, nihayet 6111 sayılı “Torba Kanunun” 49.maddesiyle 5510 sayılı Kanunun geçici 12.maddesine eklenen onikinci fıkra ile uygulamanın başlangıç tarihi 1 Ocak 2012 olarak tespit edilmiştir.

Sözkonusu düzenlemede aynen şöyle; “4857 sayılı İş Kanununun 13 üncü ve 14 üncü maddelerine göre kısmi süreli iş sözleşmesiyle çalışanlar ile bu Kanuna göre ev hizmetlerinde ay içerisinde 30 günden az çalışan sigortalıların eksik günlerine ait genel sağlık sigortası primlerini 30 güne tamamlama yükümlülüğü 1/1/2012 tarihinde başlar.”denilmiştir.

Nihayet uygulama süreci başlamıştır…

III –EKSİK GÜNLER İÇİN İSTEĞE BAĞLI SİGORTAYA DA BAŞVURULABİLİR!

5510 sayılı Kanunun 50.maddesinde isteğe bağlı sigortaya girmenin şartlarından birisi de; “Bu Kanuna tâbi zorunlu sigortalı olmayı gerektirecek şekilde çalışmamak veya sigortalı olarak çalışmakla birlikte ay içerisinde 30 günden az çalışmak ya da tam gün çalışmamaktır.”

Yani, kısmi süreli çalışanlar zorunlu sigortalı olarak bildirildikleri gün sayısı dışında, eksik günlerini(sosyal sigorta ve GSS) isteğe bağlı sigorta primi ödemek suretiyle 30 güne tamamlayabileceklerdir.

5510 sayılı Kanunun 51/3.maddesine göre de; “Ay içerisinde 30 günden az çalışan veya 80 inci madde uyarınca prim ödeme gün sayısı, ay içindeki toplam çalışma saatinin 4857 sayılı Kanuna göre belirlenen günlük normal çalışma saatine bölünmesi suretiyle hesaplanan sigortalıların aynı ay içerisinde isteğe bağlı sigortaya prim ödemeleri halinde, primi ödenen süreler zorunlu sigortalılığa ilişkin prim ödeme gün sayısına otuz günü geçmemek üzere eklenir ve eklenen bu süreler, 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalılık süresi olarak kabul edilir.”

İşte bu şekilde eksik günlerini isteğe bağlı sigortaya prim ödemek suretiyle 30 güne tamamlayan 4857 sayılı Kanuna göre kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan 4/a kapsamındaki sigortalılar, eksik günlerinin GSS primlerini her ay için ödeyerek 30 güne tamamlama zorunluluğundan muaf olacaklardır.

Bu yol tercih edilmez ise, aşağıda görüleceği üzere, eksik günlerin sadece GSS primlerinin her ay ödenmek suretiyle 30 güne tamamlanması zorunluluğu başlayacaktır.

IV –SİGORTALILARIN TESCİL SORUNU

4857 sayılı Kanuna göre kısmi süreli çalışan sigortalıların eksik günlerinin GSS primlerini ödeme yükümlülüklerinin tespiti açısından, evvela kimlerin kısmi süreli çalıştıklarının açıklığa kavuşturulması veya önceden Kurumca bilinmesi gerekmektedir.

Kuruma internetten verilen “sigortalı işe giriş bildirgesi” ndeki daha önce zorunlu olmayan, fakat; 1 Ocak 2012 tarihinden itibaren ilk defa işe başlayacak olanlar için verilecek işe giriş bildirgesinde, “4857 sayılı Kanunun 13 ve 14.maddelerine göre kısmi süreli veya çağrı üzerine yada ev hizmetlerinde 30 günden az çalışıyor mu?”alanı, bu sigortalıların genel sağlık sigortalısı olup olmadıklarının belirlenmesini teminen zorunlu alan haline getirilmiştir. İşverenler, bu kapsamda çalıştıracakları sigortalılar için “Evet” seçeneğini işaretlemeleri halinde“zorunlu çalışılan gün sayısı” alanını da işaretleyeceklerdir.

1 Ocak 2012 tarihinden önce, kısmi süreli veya çağrı üzerine yada ev hizmetlerinde 30 günden az çalışan sigortalılar içinse, bunların işverenlerine e-sigorta menüsü üzerinde bir defaya mahsus seçim yaptırılarak tescil edilmeleri sağlanacaktır.

Belirtelim ki, belirtilen şekillerde bildirim yapmayan veya eksik bildirim yapan işverenler için aylık prim ve hizmet belgesinin verilmesinden sonra sigortalılar re’sen tescil edileceklerdir.

Öte yandan, bu kapsamda olan  sigortalıların ayrıca “genel sağlık sigortası giriş bildirgesi” verme zorunlulukları bulunmamaktadır. Aşağıda görüleceği üzere, eksik günlerin GSS primlerinin ödenmesi açısından Kurumca resen tescil edileceklerdir.

V –GSS PRİMİ ÖDENMESİ GEREKEN EKSİK GÜN NEDENLERİ

Bu konuda da öteden beri bir karmaşa yaşanmaktadır. Sanıldığı gibi ay içinde 30 günün altında sigorta gün sayısı bildiriminin olduğu bütün durumlarda eksik günlerin GSS primlerinin ödenmesi zorunluluğu bulunmamaktadır.[2]

Bu zorunluluk sadece;

1. “06-Kısmi istihdam”
2. “17-Ev hizmetlerinde 30 günden eksik çalışma”

hallerinde sözkonusudur.

Halihazırda, diğer eksik gün nedenlerinin varlığı halinde, eksik günlerin GSS primlerinin 30 güne tamamlanması zorunluluğu bulunmamaktadır.[3]

Ancak, bir takım değişiklikler beklenebilir. Örneğin, “07-Puantaj kaydı” kaldırılabilir!… Zira, işverenlerin önümüzdeki günlerde kısmi istihdam yerine, puantaj kaydı tutmak suretiyle eksik gün bildirme yoluna gitmeleri beklenebilir.[4]

VI -EKSİK GÜNLERİN GSS PRİMLERİNİN HESAPLANMA USULÜ…

Bahsi geçen sigortalıların eksik günlerinin GSS primlerinin nasıl hesaplanıp ödeneceği ise, 5510 sayılı Kanunun 88.maddesi dördüncü fıkrasının ikinci cümlesinde düzenlenmiştir.

Buna göre;

“Bu durumda olan sigortalıların eksik günlerine ilişkin genel sağlık sigortası primleri, 60 ıncı maddenin birinci fıkrasının (c) bendinin (1) numaralı alt bendi veya (g) bendi kapsamında ödenir…”

Görüldüğü üzere, 4857 sayılı Kanuna göre kısmi süreli çalışan sigortalıların eksik günlerin GSS primlerinin hesabında, 5510 sayılı Kanunun 80.maddesinde düzenlenen prime esas kazançlar dikkate alınmamıştır. Bunun için, aşağıda açıklanacağı üzere, başka bir yol bulunmuştur.[5]

VI .1 –GELİR TESTİ TALEP EDİLMESİ HALİNDE

Gelir testi talep edenler, GSS primlerinin 5510 sayılı Kanunun 60.maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinin (1) numaralı alt bendi kapsamında zorunlu ödemeyi tercih edenlerdir.

4857 sayılı Kanuna tabi kısmi süreli iş sözleşmesi ile  çalışan sigortalı işçiler, eksik günlerine ilişkin genel sağlık sigortası primlerini bu kapsamda ödeyerek her ay için 30 güne tamamlamayı tercih eder ise, evvela genel sağlık sigortası primine esas kazancın tespiti gerekecektir.

Bu süreç, Genel Sağlık Sigortası Kapsamında Gelir Tespiti, Tescil ve İzleme Sürecine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik[6] hükümlerine göre yürütülecektir.

Kısmi süreli çalışan sigortalının 1 Ocak 2012 tarihinden itibaren ikametlerinin olduğu yer sosyal yardımlaşma ve dayanışma vakıflarına gelir testi için başvurması gerekir. Başvurmazlar ise SGK tarafından re’sen tescil edilirler.

Bu kişiler için, gelir testleri sonuçlandırılıncaya kadar 5510 sayılı Kanunun 82. maddesine göre belirlenen prime esas günlük kazanç alt sınırının otuz günlük tutarı(asgari ücret) prime esas asgarî kazanç tutarı olarak esas alınarak primleri tahakkuk ettirilir. Ayrıca, gelir tespitini yaptırmak üzere bir ay içinde vakıflara başvurması gerektiği SGK tarafından re’sen tescil edilen kişilere bildirilir.

Kısmi süreli çalışanlardan re’sen genel sağlık sigortası tescili yapılan kişilerin gelir testi işlemleri, SGK veya ilgili vakıf tarafından ailenin yazılı muvafakati alınarak sosyal yardımlaşma ve dayanışma vakfı tarafından sonuçlandırılır.

Belirtelim ki; kendisine gelir testi yapılmasını istemeyenler ile genel sağlık sigortası tescilinin yapıldığına dair tebligatın yapıldığı tarihten itibaren bir ay içinde gelir testi yapılması yönünde muvafakat vermeyenlerin gelirleri asgarî ücretin iki katı olarak kabul edilir.

Kısmi süreli çalışan sigortalı, eksik günlerine ait genel sağlık sigortası primini 60.maddenin birinci fıkrasının (c) bendinin (1) numaralı alt bendi kapsamında ödemek için müracaat eder ise(yani gelir testi talep eder ise), harcamaları, taşınır ve taşınmazları ile bunlardan doğan hakları da dikkate alınarak, Kurumca belirlenecek test yöntemleri ve veriler kullanılarak tespit edilecek aile içindeki geliri kişi başına düşen aylık tutarı asgari ücretin üçte birinden az ise, 5510 sayılı Kanunun 80.maddesi dördüncü fıkrası uyarınca sigorta primine esas aylık kazancı asgari ücret olarak dikkate alınarak genel sağlık sigortası primleri Devlet tarafından ödenecektir.

Diğer taraftan, 5510 sayılı Kanunun 80.maddesi dördüncü fıkrası uyarınca, 60. maddenin birinci fıkrasının (c) bendinin (1) numaralı alt bendi kapsamında genel sağlık sigortalısı sayılmak için müracaat etmekle birlikte, Kurumca belirlenecek test yöntemleri ve veriler kullanılarak tespit edilen aile içindeki gelirin kişi başına düşen aylık tutarı;

1)Asgari ücretin üçte birinden asgari ücrete kadar olduğu tespit edilen kişiler için 82. maddeye göre belirlenen prime esas günlük kazanç alt sınırının otuz günlük tutarının üçte biri,

2)Asgari ücretten asgari ücretin iki katına kadar olduğu tespit edilen kişiler için 82. maddeye göre belirlenen prime esas günlük kazanç alt sınırının otuz günlük tutarı,

3)Asgari ücretin iki katından fazla olduğu tespit edilen kişiler için 82.maddeye göre belirlenen prime esas günlük kazanç alt sınırının otuz günlük tutarının iki katı, genel sağlık sigortası primine esas asgari kazanç tutarı olarak  esas alınacak ve genel sağlık sigortası primleri sigortalının kendisi tarafından ödenecektir.

Örneğin; 4857 sayılı Kanuna tabi kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan sigortalının 2012/Ocak ayında 20 sosyal sigorta ve genel sağlık sigortası günü var ise, eksik 10 gün için ödeyeceği genel sağlık sigortası primi, aile içindeki gelirin kişi başına düşen aylık tutarı;

1) 295,50 –    886,50 TL arasında ise, 1.050/30/3x10x%12 =   11,82 TL,2) 886,50 – 1.773 TL arasında ise, 1.050/30×10/%12          =   35,46 TL, 3) 1.773 TL’den daha fazla ise, 1.773/30x2x10x%12          = 141,84 TL, olacaktır.

VI .2 – GELİR TESTİ TALEP EDİLMEMESİ HALİNDE

Gelir testi talep etmeyenler, GSS primlerinin 5510 sayılı Kanunun 60.maddesinin birinci fıkrasının (g) bendi kapsamında zorunlu ödemeyi tercih edenlerdir.

4857 sayılı Kanun kapsamında kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan sigortalının, eksik günleri için,  Kanunun 60.maddesi birinci fıkrasının (g) bendine göre genel sağlık sigortası primlerini ödemeyi tercih etmesi durumunda(yani gelir testi istemez ise), 5510 sayılı Kanunun 80.maddesi dördüncü fıkrası uyarınca genel sağlık sigortası primine esas aylık kazancı, Kanunun 82. maddesine göre belirlenen prime esas günlük kazanç alt sınırının iki katının otuz günlük tutarı olacaktır.

Bu husus, Genel Sağlık Sigortası Kapsamında Gelir Tespiti, Tescil ve İzleme Sürecine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin 4.maddesinde ise şu şekilde ifade edilmiştir:

“Kendisine gelir testi yapılmasını istemeyenler ile genel sağlık sigortası tescilinin yapıldığına dair tebligatın yapıldığı tarihten itibaren bir ay içinde gelir testi yapılması yönünde muvafakat vermeyenlerin gelirleri asgarî ücretin iki katı olarak kabul edilir.”

Örneğin, 4857 sayılı Kanuna tabi kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan sigortalının 2012/Ocak ayında 20 sosyal sigorta ve genel sağlık sigortası günü var ise, eksik 10 gün için ödeyeceği genel sağlık sigortası primi;

1.773/30x2x10x%12  = 141,84TL, olacaktır.

 

VII- EKSİK GÜNLERİN GSS PRİMLERİNİN ÖDENMESİ

VII .1- ÖDENME ZAMANI

Bu kapsamda ödenecek GSS primleri için ayrı bir kural yoktur. Eksik günlerin GSS primlerinin ödenmesinde de genel kural geçerlidir. Yani, ait olduğu ayı takip eden ayın sonuna kadar GSS primleri de ödenecektir.

Şöyle ki; 5510 sayılı Kanunun 87.maddesi birinci fıkrasının (b) bendine göre, 60. maddenin birinci fıkrasının (g) bendinde sayılan kişilerin kendileri prim ödeme yükümlüsüdür. 5510 sayılı Kanunun 88.maddesi altıncı fıkrasına göre de, 87.maddenin birinci fıkrasının (b) bendinde belirtilen yükümlüler, her aya ait primlerini takip eden ayda Kurumca belirlenecek günün sonuna kadar Kuruma öderler. Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin 108.maddesi birinci fıkrasına göre ise Kanunun 60.maddesinin birinci fıkrasının (g) bendinde sayılanlar her aya ait primlerini takip eden ayın sonuna kadar Kuruma ödeyeceklerdir.

Örneğin; ayın 1’i ila 30’u arasındaki çalışmalar karşılığında ücret alan ve 2012/Ocak ayında 4857 sayılı Kanuna göre kısmi süreli olarak çalışan sigortalı A.CAN’ın, eksik günlerine ilişkin genel sağlık sigortası primlerinin ödenme süresinin sonu 28.02.2012 olacaktır.

VII .2- PEŞİN OLARAK ERKEN ÖDEME

4857 sayılı Kanun kapsamında kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan sigortalılar, eksik günlerine ait GSS primlerini 5510 sayılı Kanunun 60.maddesi (g) bendi kapsamında ödemek zorunda olduklarından, eksik günlerinin genel sağlık sigortası primlerini ödeyerek 30 güne tamamlarken peşin olarak erken ödeme yolunu da seçebilirler.[7]

VIII- EKSİK GÜNLERİN GSS PRİMLERİ ÖDENMEZ İSE?

4857 sayılı Kanuna göre kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan sigortalıların eksik günlerinin GSS primleri, ister gelir testi talep ederek ister talep etmeksizin olsun, kazançları asgari ücretin üçte birinin üstünde çıkan bütün durumlarda, GSS primlerinin hesaplanması ve ödenmesi 5510 sayılı Kanunun 60.maddesi birinci fıkrasının (g) bendi kapsamında olacaktır.

Böyle olunca da, 4857 sayılı Kanuna göre kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan sigortalılar eksik günlerinin GSS primlerini ödeyerek her ay için 30 güne tamamlamazlar ise, Kurum 5510 sayılı Kanunun 89.maddesi ikinci fıkrası uyarınca gecikme cezası ve gecikme zammı uygulayacak ve bu borçlar 6183 sayılı Kanuna göre takip ve tahsil edilecektir.

Dahası, 5510 sayılı Kanunun 67.maddesi birinci fıkrasının (b) bendine göre, 4857 sayılı Kanuna göre kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan sigortalılar ve bakmakla yükümlü olduğu kişilerin; “sağlık hizmeti sunucusuna başvurduğu tarihten önceki son bir yıl içinde toplam 30 gün genel sağlık sigortası prim ödeme gün sayısının olması”şartı ile birlikte, sağlık hizmeti sunucusuna başvurduğu tarihte 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun 48.maddesine göre tecil ve taksitlendirilerek tecil ve taksitlendirmeleri devam edenler hariç 60 günden fazla prim ve prime ilişkin her türlü borcunun bulunmaması, gerekmektedir. Aksi halde sağlık giderleri Kurumca karşılanmayacaktır.

SONUÇ OLARAK

Hizmet sözleşmesi ile çalışan ve çalıştığı sürenin sosyal sigorta/GSS primleri işvereni tarafından yatırılan 4857 sayılı Kanuna göre kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan sigortalıları bugüne kadar alışık olmadıkları bir süreç bekliyor…

Hem eksik günlerinin GSS primlerini ceplerinden ödemek zorundalar hem de bundan ötürü 60 günden fazla GSS prim borçları olduğunda sağlık giderleri SGK tarafından karşılanmayacak.

Belki de bir ilk; hizmet sözleşmesi ile çalışanların ceplerinden prim ödemeleri!..

Öyleya, çalışma hayatı esnekleşirken sosyal güvenliğin esnekleşmemesi düşünülemezdi… Artık, sosyal güvenlikte esnekleşiyor…

Bu konuya devam edeceğiz…

---

[1] Bkz. BİLGİLİ, Özkan: “Zorunlu Sosyal Sigortalılıkları Sona Erenlerin Zorunlu Genel Sağlık Sigortalılıkları Sona Erer Mi?”, E-Yaklaşım, Ocak 2009, S:193

[2] BİLGİLİ, Özkan: “GSS Prim Gün Sayısı Her Ay 30 Tam Gün Olmalı Mı ?”, E-Yaklaşım, Şubat 2009, S:194

[3] Daha sonraki yazımızın konusu olan, “21-Diğer ücretsiz izin” halinde, bu sürenin bir takvim yılında bir ayı aşması halinde de GSS prim ödeme zorunluluğu doğacaktır.

[4] Eksik gün nedenleri arasındaki ayrım açısından konunun değerlendirmesi için bkz. BİLGİLİ, Özkan: “Kısmi Süreli Çalışanların Eksik Günlerine İlişkin GSS Primleri, MESS Sicil, Eylül 2010, s:134-158

[5] 5510 sayılı Kanunun ilk halinde sadece GSS tabi olan bütün kişiler için matrah asgari ücretin iki katıydı.Bkz. BİLGİLİ, Özkan: “Genel Sağlık Sigortasında Kördüğüm!…”, E-Yaklaşım, Şubat 2008, S:55

[6] 28.12.2011 tarih ve 28156 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.

[7] Detaylı bilgi için bkz.BİLGİLİ, Özkan: “Kısmi Süreli Çalışanların Eksik Günlerine İlişkin GSS Primleri, MESS Sicil, Eylül 2010, s:134-158